સોમનાથ જ્યોતિર્લિંગનો ઇતિહાસ જાણો

ગુજરાતના સૌરાષ્ટ્રમાં વેરાવળ નજીક પ્રભાસ પાટણ ખાતે આવેલું સોમનાથ મંદિર, ભારતના સૌથી પવિત્ર અને ઐતિહાસિક રીતે મહત્વપૂર્ણ મંદિરોમાંનું એક છે. તે ભગવાન શિવને સમર્પિત છે અને બાર જ્યોતિર્લિંગોમાંનું પ્રથમ માનવામાં આવે છે, જે તેને હિન્દુઓ માટે એક મુખ્ય તીર્થસ્થાન બનાવે છે.

🕉️ સોમનાથ મંદિરનો ઐતિહાસિક ઝાંખી

🔹 પૌરાણિક ઉત્પત્તિ

હિન્દુ પૌરાણિક કથાઓ અનુસાર, મંદિર મૂળ ભગવાન ચંદ્ર દ્વારા ભગવાન શિવના સન્માનમાં સોનામાં બનાવવામાં આવ્યું હતું.

પાછળથી રાવણે ચાંદીમાં, કૃષ્ણે લાકડામાં અને સોલંકી શાસક ભીમદેવે પથ્થરમાં તેનું પુનર્નિર્માણ કર્યું.

સોમનાથ ખાતેનું જ્યોતિર્લિંગ સ્વયં પ્રગટ હોવાનું માનવામાં આવે છે અને હજારો વર્ષોથી તેની પૂજા કરવામાં આવે છે.

🏛️ વિનાશ અને પુનર્નિર્માણનો કાલક્રમ

મંદિરમાં વારંવાર વિનાશ અને પુનર્નિર્માણનો નાટકીય ઇતિહાસ છે:

725 બી.સી. અલ-જુનૈદ (સિંધના આરબ ગવર્નર) એ મંદિરનો પ્રથમ વિનાશ છે જે નોંધાયેલ છે.

૧૦૨૫ સીઈમાં ગઝનીના મહમૂદે કુખ્યાત રીતે મંદિર પર હુમલો કર્યો, તેના ખજાનાની લૂંટ ચલાવી અને જ્યોતિર્લિંગનો નાશ કર્યો.

૧૨૯૯ સીઈમાં અલાઉદ્દીન ખિલજીની સેના (ઉલુઘ ખાનના નેતૃત્વમાં) એ ફરીથી મંદિરને અપવિત્ર કર્યું.

૧૩૯૫ સીઈમાં ઝફર ખાને વધુ આક્રમણો અને લૂંટ ચલાવી. ૧૬૬૫ સીઈમાં ઔરંગઝેબે મંદિરના માળખાના અંતિમ વિનાશનો આદેશ આપ્યો.

🛕 આધુનિક પુનર્નિર્માણ

૧૯૪૭માં ભારતની સ્વતંત્રતા પછી, સરદાર વલ્લભભાઈ પટેલે સાંસ્કૃતિક પુનરુત્થાનના પ્રતીક તરીકે સોમનાથ મંદિરનું પુનર્નિર્માણ શરૂ કર્યું.

હાલનું માળખું ૧૯૫૧માં પૂર્ણ થયું હતું, જે ચાલુક્ય સ્થાપત્ય શૈલીમાં ગુલાબી રેતીના પથ્થરનો ઉપયોગ કરીને બનાવવામાં આવ્યું હતું.

ભારતના પ્રથમ રાષ્ટ્રપતિ ડૉ. રાજેન્દ્ર પ્રસાદ દ્વારા જ્યોતિર્લિંગની સ્થાપના કરવામાં આવી હતી.

🧭 મહત્વ અને વારસો

આ મંદિરને સ્થિતિસ્થાપકતાનું પ્રતીક માનવામાં આવે છે - દરેક વિનાશ પછી, તેનું પુનઃનિર્માણ વધુ શ્રદ્ધાથી કરવામાં આવ્યું હતું.

સોમનાથ ભારતના પશ્ચિમ કિનારે પણ આવેલું છે, અને ત્યાં એક શિલાલેખ છે જે લખે છે:

"અહીં સોમનાથનું મહાન દિવ્ય મંદિર આવેલું છે, જે હંમેશા પ્રકાશિત રહે છે... ઉગતા સૂર્યનું સ્વાગત કરવા માટેનું પ્રથમ સ્થાન."

📍 રસપ્રદ તથ્યો

મંદિરનું સંચાલન કરતી સોમનાથ ટ્રસ્ટની સ્થાપના સરદાર પટેલ દ્વારા કરવામાં આવી હતી અને તેમાં અગ્રણી ભારતીય નેતાઓનો સમાવેશ થાય છે.

મંદિરના "બાણ સ્તંભ" (તીરસ્તંભ) પર એક શિલાલેખ છે જે જણાવે છે કે સોમનાથ અને એન્ટાર્કટિકા વચ્ચે સીધી રેખામાં કોઈ જમીન નથી.

યાત્રાળુઓ ઘણીવાર નજીકના ત્રિવેણી સંગમ (ત્રણ નદીઓનો સંગમ: હિરણ, કપિલા અને સરસ્વતી) પર પૂર્વજો (પિતૃ તર્પણ) ના ઉદ્ધાર માટે ધાર્મિક વિધિઓ કરે છે.