પ્રથમ જ્યોતિર્લિંગ: સોમનાથ મંદિરનો ઇતિહાસ

શ્રી સોમનાથ ભારતના બાર આદિ જ્યોતિર્લિંગોમાં પ્રથમ છે. ભારતના પશ્ચિમ કિનારે તેનું વ્યૂહાત્મક સ્થાન છે.

પ્રાચીન ભારતીય પરંપરાઓ સોમનાથનો ચંદ્ર (ચંદ્ર દેવ) ને તેમના સસરા દક્ષ પ્રજાપતિના શ્રાપથી મુક્ત કરવા સાથે ગાઢ સંબંધ જાળવી રાખે છે. ચંદ્રના લગ્ન દક્ષની સત્તાવીસ પુત્રીઓ સાથે થયા હતા. જોકે, તેમણે રોહિણીની તરફેણ કરી અને અન્ય રાણીઓની અવગણના કરી. દુઃખી દક્ષે ચંદ્રને શ્રાપ આપ્યો અને ચંદ્રે પ્રકાશની શક્તિ ગુમાવી દીધી. પ્રજાપિતા બ્રહ્માની સલાહથી, ચંદ્ર પ્રભાસ તીર્થ પર પહોંચ્યા અને ભગવાન શિવની પૂજા કરી. ચંદ્રની મહાન તપસ્યા અને ભક્તિથી પ્રસન્ન થઈને, ભગવાન શિવે તેમને આશીર્વાદ આપ્યા અને તેમને અંધકારના શ્રાપમાંથી મુક્ત કર્યા. પૌરાણિક પરંપરાઓ કહે છે કે ચંદ્રે એક સુવર્ણ મંદિર બનાવ્યું હતું, ત્યારબાદ રાવણ દ્વારા ચાંદીનું મંદિર બનાવ્યું હતું, ભગવાન શ્રી કૃષ્ણે ચંદનના લાકડાથી સોમનાથ મંદિર બનાવ્યું હોવાનું માનવામાં આવે છે.

પ્રાચીન ભારતીય શાસ્ત્રીય ગ્રંથો પર આધારિત સંશોધન દર્શાવે છે કે પ્રથમ સોમનાથ જ્યોતિર્લિંગ પ્રાણ-પ્રતિષ્ઠા શ્રાવણ મહિનાના શુક્લ પક્ષના શુભ ત્રીજા દિવસે વૈવસ્વત મન્વંતરના દસમા ત્રેતાયુગ દરમિયાન કરવામાં આવી હતી. શ્રીમદ્ આધ્યા જગદગુરુ શંકરાચાર્ય વૈદિક શોધ સંસ્થાન, વારાણસીના અધ્યક્ષ સ્વામી શ્રી ગજાનંદ સરસ્વતીજીએ સૂચવ્યું હતું કે ઉપરોક્ત પ્રથમ મંદિર 7,99,25,105 વર્ષ પહેલાં સ્કંદ પુરાણના પ્રભાસ ખંડની પરંપરાઓમાંથી પ્રાપ્ત થયું હતું. આમ, આ મંદિર અનાદિ કાળથી લાખો હિન્દુઓ માટે પ્રેરણાનો શાશ્વત સ્ત્રોત છે.

ભગવાન સોમનાથના આશીર્વાદથી ચંદ્ર દેવને તેમના સસરા દક્ષ પ્રજાપતિના શ્રાપમાંથી મુક્તિ મળી હોવાનું કહેવાય છે. શિવ પુરાણ અને નંદી ઉપપુરાણમાં, શિવે કહ્યું, 'હું હંમેશા દરેક જગ્યાએ હાજર છું પરંતુ ખાસ કરીને જ્યોતિર્લિંગ તરીકે 12 સ્વરૂપો અને સ્થળોએ'. સોમનાથ આ 12 પવિત્ર સ્થળોમાંથી એક છે. આ બાર પવિત્ર શિવ જ્યોતિર્લિંગોમાંનું પ્રથમ છે.

History of Somnath Temple | સોમનાથ મંદિરનો ઇતિહાસ | India’s First Jyotirlinga

ઇતિહાસના પછીના સ્ત્રોતો અગિયારમી થી અઢારમી સદી દરમિયાન મુસ્લિમ આક્રમણકારો દ્વારા કરવામાં આવેલા અનેક અપવિત્રતાઓનો ઉલ્લેખ કરે છે. લોકોની પુનર્નિર્માણ ભાવના સાથે દર વખતે મંદિરનું પુનર્નિર્માણ કરવામાં આવ્યું હતું. ૧૩ નવેમ્બર ૧૯૪૭ ના રોજ સોમનાથ મંદિરના ખંડેરોની મુલાકાત લેનારા સરદાર પટેલના સંકલ્પથી આધુનિક મંદિરનું પુનર્નિર્માણ કરવામાં આવ્યું હતું. ભારતના તત્કાલીન રાષ્ટ્રપતિ સ્વ. ડૉ. રાજેન્દ્ર પ્રસાદે ૧૧ મે ૧૯૫૧ ના રોજ હાલના મંદિરમાં પ્રાણ-પ્રતિષ્ઠા કરી હતી.

મંદિરમાં અન્ય સ્થળોમાં વલ્લભઘાટ ઉપરાંત શ્રી કપર્ડી વિનાયક અને શ્રી હનુમાન મંદિરનો સમાવેશ થાય છે. વલ્લભઘાટ એક સુંદર સૂર્યાસ્ત બિંદુ છે. મંદિર દરરોજ સાંજે પ્રકાશિત થાય છે. તેવી જ રીતે, ધ્વનિ અને પ્રકાશ શો "જય સોમનાથ" પણ દરરોજ રાત્રે ૭.૪૫ થી ૮.૪૫ વાગ્યે પ્રદર્શિત થાય છે, જે યાત્રાળુઓને ભવ્ય સોમનાથ મંદિર અને સમુદ્રના પવિત્ર લહેરોના અવાજોની પૃષ્ઠભૂમિમાં અલૌકિક અનુભવ કરાવે છે.